Regionale woonvisie: handig om te hebben, spannend om te maken

Samenwerking in de regio Rotterdam op het gebied van wonen

De veertien gemeenten in de regio Rotterdam werken samen op het terrein van Wonen in het Samenwerkingsverband Wonen regio Rotterdam (SvWrR). De regio wil een regionale woonvisie. Een regionale visie zorgt ervoor dat gemeenten elkaar kunnen helpen en zelfs versterken in hun doelstellingen. Vooraf samen goed nadenken en kiezen, zodat daarna op volle kracht en snelheid, ontwikkelingen in gang kunnen worden gezet. Een goede opdrachtomschrijving maakte al duidelijk dat de 14 gemeenten, in samenwerking met de provincie en de Federatie Maaskoepel (als belanghouder van de woningcorporaties) wisten wat en hoe ze het wilden: een richtinggevend, samenvattend en samenhangend verhaal op wonen dat verbindt en inspireert.

Op dezelfde vlieghoogte komen

De grote uitdaging voor de adviseur die dit proces begeleidt, is om snel op dezelfde vlieghoogte te komen en te ontdekken hoe de hazen lopen ........ en dat tussen 14 gemeenten en in relatie tot hun woonpartners........... Volgens Janine Boers is het een boeiende en intensieve fase. Het betekent lezen, bellen, praten en ontmoeten én vooral heel goed luisteren. Als adviseur is het soms ook worstelen met de gelaagdheid en de verstrengeling van de opgaven en de soms taaie bestuurlijke gelaagdheid. “Mijn neiging om alles 100% serieus te nemen en inhoudelijk ‘het beste’ te willen doen, geeft mij bij de start van zo’n traject soms een gevoel van onmacht”, aldus Janine. “Hoe wegen we alle ontwikkelingen en hoe geven we vorm aan een hecht en effectief samenspel? Het zijn vragen die me echt bezig houden. We hebben gelukkig nog zeker een half jaar te gaan en ik realiseer me steeds beter dat je het eigenlijk nooit goed of volledig kunt doen. Het is een samenspel waarin je telkens (kleine) stappen vooruit zet en iets beter leert het gesprek samen te voeren. Gelukkig doe ik het ook met een team met grote betrokkenheid, organisatiesensitiviteit en gevoel voor de bestuurlijke gelaagdheid. Samen zijn we met de opdrachtgever enthousiast aan de slag. We lopen grofweg drie sporen tegelijkertijd: de inhoud, de politiek bestuurlijke context van regionaal samenwerken én het samenspel tussen mensen.”

Inhoudelijke context van regionaal samenwerken

Het regionale schaalniveau is steeds vaker de plek waar oude en nieuwe opgaven samenkomen. Ze concurreren om ruimte, om geld, om kwaliteit, om mensen. De woningbouwopgave, de verstedelijkingsopgave en de binnenstedelijke transformatieopgave zijn verbonden met de opgaven voor klimaatadaptatie en leefomgeving. Deze stapeling van opgaven vraagt op veel plekken in Nederland om een bovenlokale benadering.

• Maar wat is dan die regio eigenlijk en wat is het DNA?
• Hoe zien de onderscheidende kenmerken van de regio eruit op het gebied van wonen?
• Welke aanvullende woonmilieus kunnen we waar realiseren?

In de praktijk van alledag zijn regionale belangen vaak met elkaar in strijd. Zo is de spanning tussen economie, wonen en landschap vaak goed zichtbaar. Dat heeft positieve en negatieve effecten. Interessante woonwerklocaties vormen bijvoorbeeld nieuwe woonmilieus. Hoe ziet landschapsinclusieve verstedelijking eruit? Belangrijk is om met elkaar te identificeren wat het DNA is, wat de kansen zijn, hoe de regio deze kansen kan benutten en wat dat van wie vraagt.

Politiek bestuurlijke context:
een wethouder krijgt zelden applaus voor regionale inspanningen.....

Ondertussen doet zich vanuit de democratische legitimatie de paradox voor dat, alhoewel regionaal samenwerken urgent en essentieel is, de regio zelf van niemand is. Zo kent regionaal samenwerken al met al  behoorlijke uitdagingen.

• De bestuurlijke drukte is groot. De afstemmingsoverleggen zijn talrijk. Wie heeft er tijd?
• Er is de klassieke spanning tussen centrumgemeente en omliggende gemeenten.
• Op welke thema’s werk je wel of niet samen, wie mag de kartrekker van dat thema zijn?
• Daar komt bij dat een wethouder zelden applaus krijgt vanwege regionale inspanningen. Hoe organiseer je desondanks politieke betrokkenheid?

Samenspel tussen mensen

Uiteindelijk draait samenwerken ook om mensen. Rolopvatting, rolinvulling, leiderschap, tegenkracht en gunfactor spelen een belangrijke rol in het regionale samenspel.

De eerste observaties van Janine:

• Wat de regio Rotterdam bijzonder maakt, is dat ze bewust inzet op een meer evenwichtige spreiding van de sociale huur over de regio: het zogenoemde meer-evenwicht-scenario. Zo’n afspraak vraagt om monitoring en sturing. Doen we wat we hebben voorgenomen? De vraag is welke rol je hierin hebt als regio en welke rol de provincie als woningmarktregisseur hierin speelt. De regio heeft een appèl gedaan op de provincie om die rol steviger in te vullen en de provincie heeft hier inmiddels gehoor aan gegeven. Tijdens een bestuurlijke sessie met wethouders en de gedeputeerde wonen voerden partners hierover het gesprek. Ik was onder de indruk van de bestuurlijke kwaliteit. Bestuurders benoemden dat het samenspel essentieel is, maar deelden ook open met elkaar dat dit zeker niet altijd gemakkelijk is. Tegelijkertijd waren ze helder in wat er wel nodig is, wat dit vraagt van henzelf en wat dit vraagt van andere bestuurders: de noodzaak om dit gesprek samen beter te leren voeren en om te leren ‘hoe je elkaars handen daarin kunt blijven vasthouden’. Het helpt dan enorm als er een bestuurlijke trekker is die leiderschap durft te tonen én wie deze rol ook wordt gegund. Wat dat betreft zie ik een mooi samenspel aan de regiotafel wonen, en daarbij zijn de stuurmankunsten van Jan-Willem Mijnans in zijn rol als voorzitter en bestuurlijke trekker zeker ondersteunend.
• Bovenstaande sluit ook heel goed aan op de sfeer die ik proefde tijdens de eerste ambtelijke sessie met de projectgroep. De ambtenaren straalden stuk voor stuk betrokkenheid uit. Ze verlangen naar een visie die ervoor kan zorgen dat er een hechter samenspel ontstaat en waarin op een aantal essentiële onderwerpen echt de meerwaarde van samenwerking wordt gezocht. Dat vraagt ook van hen een stevige rol aan tafel: niet alleen reageren op wat er ter tafel komt, maar ook zelf proactief inhoudelijk richting geven.
• Ter afsluiting: om de complexe regionale processen in goede banen te leiden is een kwalitatief goede ambtelijke organisatie onmisbaar. Het is wat mij betreft echt een vak apart om regionale samenwerking te ondersteunen. De mensen van het Samenwerkingsverband Wonen regio Rotterdam (SvWrR) laten zien dat ze dat kunnen. Dat maakt het samenspel tussen opdrachtgever en opdrachtnemer ook leuker!